ÜÇ
ADIM ATLAMA TEKNİKLERİNİN
BİOMEKANİK
ANALİZİ
Alpaslan
ÇETİN
Bu çalışmalarda üç adım atlayıcıların james g. hay ın araştırmasından yola çıkarak bazı kaynaklarla destekleyerek üç adım atlamadaki hop step ve jump fazlarının oranları, bu adımların tekniklere göre yere basıştaki avantaj ve dezavantajları incelenmiştir.
Üç adım atlamada her fazdaki kuvvet dağılımları içeren teknikleri tanımlamak için çok çeşitli isimler kullanılmıştır.. Avusturya, Rusya , Japonya vb gibi ülke isimleriyle adlandırılmıştır. bu teknikleri kullanan atletlerin geldikleri ülkeye göre belirlenmiştir. yerden ve adım teknikleri gibi karmaşık birkaç nedenle adlandırılmıştır.
Yıllar boyunca üç adım tekniğinde iki genel kategoriye ayrılmıştır.birinci Rus tekniği, ikinci si ise Polonyalı tekniğidir.
1.Rus tekniği: 1949 da gabor syomi tarafından bulunana bu teknik iki kolun birlikte taşınmasını ifade eder . hop fazının hem yüksek, hem de daha uzundur.hop fazının yüksek olması yanında diğer iki fazdan da yüksektir. fakat jump fazı, hop fazından daha kısadır.
2.Polonyalı tekniği : Bu teknikte atlet, step ve hop fazında alçak uçuş yörüngesi izlemeye çalışır,bu yatay hızın son sıçramaya kadar korunmasını sağlar.hop fazı, Rus tekniğinden daha kısa ve alçaktır. jump fazındaki yükseklik daha fazladır, sonuçta da sıçrama fazı diğer fazlardan daha uzun olur.
James G. Hoy araştırmasında üç adım atlama tekniklerini sekme ağırlıklı, sıçrama ağırlıklı ve dengeli şeklinde belirmiş.bu tekniklerin kolay karşılaştırılabilmesi için onları basit bir grafiğe yerleştirmiştir ve bu grafikte (teknikler hop , step jump yüzdeleri gösterilmiştir)
Yatay eksen hop fazı yüzdesi oranları,dikey.hop ağırlıklı (Hamffmon markov) dengeli (joyner) ve jump ağırlıklı (banks) teknikleri örnekleri gösterilmiştir.
Hop ağırlıklı teknikte, hop mesafesi en azından etkili mesafenin %2'si kadar, diğer en uzun mesafeden uzundur. örnek : hoffman ın (a983 dünya şampiyonası helsinki)%38 %33 %29 oranlarla atlayışında kaydedilmiştir. ayrıca % 36 %30 %34 oranları ile markov' un (1987 dünya şampiyonası roma) tespit edilmiştir
Jump ağırlıklı teknikte, jump mesafesi diğer en uzun mesafeden %2 kadar daha uzundur. banks'ın 17,97 dünya rekoru atlayışında %35,%28 step ,%37 jump oranları tespit edilmiştir
Son olarak dengeli teknikte en uzun faz mesafesi diğer en uzun faz mesafesinden % 2 kadar azdır. örneğin joyner in ( 1984 losangles olimpiyatlarındaki) atlayışında elde edilen %36 %29 %35 atlayış oranlarıdır.
Çeşitli otoriteler üç adım üzerinde inandıkları optimum faz oranlarının ne olduğunu belirtmişlerdir. bunların hepsi sekme ağırlıklı yada dengeli tekniklerdir. bildiğimiz kadarıyla şimdiye dek hiç kimse sıçrama ağırlıklı tekniği tavsiye etmemiştir. Ama willy bank ın yeni dünya rekoru sıçrama ağırlıklı teknikle atlanmıştır. ek olarak üç adımdaki iki otorite eski dünya rekortmeni olivera'nında (brezilya) tekniğinin sıçrama ağırlıklı olduğunu belirlemişlerdir
1985'de indianaploiste yapılan tac şampiyonasında ilk iki sırada banks'ın 17.97 m lik dünya rekoru. conley 'in 17.71 m'si ve üçüncü olan voyner 17.46'sı ve dördüncü olan simpkins'in 17.39m, lik atlayışı üst düzeyde üç adım sonuçlarıdır. Banks 'ın dünya rekoru jump evresini 6.69 m olması nedeniyle çok ilginçtir. dünya rekorları içerisinde en uzun jump evresi olarak kaydedildi.
a- Optimal faz oranları jermin kreer. net(1961) tan ve verhoshanski (kare)* kreer ve popov ve nett (dikdörtgen)
b- Dünya rekortmeni Olivera (17.89) ve banks (19.97) nın faz oranları
Banks 'ın jump mesafesi ve toplam mesafe içerisindeki jump yüzdesi diğer dünya rekortmenleriyle karşılaştırılması şöyledir.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
1952 da silva 5.42 % 33.4 16.22
1953 sherbakov 5.24 % 32.3 16.23
1955 dasilva 5.31 %32.1 16.56
1958 ryakhovskiy 5.15 %31.0 16.59
1959 fyeddoseyev 5.38 %32.2 16.70
1960 schimidt 6.01 %35.3 17.03
1968 sanayev 6.04 %34.7 17.39
1972 sanayev 6.01 %35.9 17.89
1985 baks 6.69 %37.2 17.97
------------------------------------------------------------------------------------------------
Banks in hop step ve jump oranları conley,simpkins ve jayner'in oranlarından daha farklıydı.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
hop step jupm etki geçerli(ölçülen)
mesafe mesafe
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
bans %35.2 %27.6 %37.2 17.97 19.97
6.32m 4.96 m 6.69m
conley %37.2 %29.6 %33.6 17.78 17.71
6.61m 5.19m 5.98m
joyner %35.5 %30.7 %33.8 17 58 17.46
6,25 5,39m 5,94
simaldins %36.41 %30.9 %32.7 17.41 17.38
6.38 5.40 5,63
Banks bu yarışmalarda mesafe kaybetmeden mükemmele yakın bir tahtaya basış yapmıştır ancak diğer ü. atlet conley 7 cm simpikns 10 cm ve joyner da 12 cm foul çizgisinin gerisinden atlayış yaptılar.bu nedenle, hop mesafesindeki kazanılan mesafeden daha uzundur ve dolayısıyla final mesafesinde de daha uzundur .
Hay'e göre tek bir en iyi faz yoktur.hala bu konuda araştırma yapan ve bildiklerini öneren dünyanın önde gelen otoritelerine rağmen, her bir atlet için en iyi faz oranı vardır.(belki de küçük, optimum faz oranlarının dengeli bir birleşimi)ve dahası optimal faz oranları atletin özelliklerine göre belirlenmelidir.
Antrenörler arasında hızlı olan atletlerin dengeli faz tekniği, ya da sıçrama ağırlıklı tekniği kullanarak en iyi sonuca ulaşacakları hakkında yaygın bir düşünce vardır. benzer bir düşünce göreceli olarak yavaş ve bacakları kuvvetli olduğu düşünülen atletlerin hop ağırlıklı, teknikle daha başarılı olacaklarıdır.uygulamalardan yola çıkarak bir atletin optimum faz oranının ne olabileceğine karar vermede hız ve bacak kuvvetinin çok önemli iki faktör olduğu konusunda
bacak kuvvet faktörlerinin nasıl etkili olacağını bilmiyoruz, ama göz önüne alınması gerektiği kesindir. (şekil 5- a )( sekil 5-b)
a) farklı koşu hızı ve bacak kuvvetine sahip sporcular için varsayımsal optimum teknikler.
b) faklı bacak kuvvet ve sürate sahip sporcular için varsayımsal optimal faz oranları.
Diğer faktörlerin buradaki önemi nedir ? eğer üç adım atlama üzerine antreman kaynaklarını incelerseniz fizik yapıdan,bacak uzunluğu ,ağırlıktan ileri sürülen olaydaki tecrübeye ,mental davranış ve psikolojik açıdan yaklaşımına kadar savların şaşırtıcı bir görünümünü bulabilirsiniz.
En ideal faz oranlarına ait bilgilerimiz sadece bu konularla uğraşan antrenörlerin çabalarından elde edilmiştir. uygulanan çalışmalarda kaydedilen faz mesafe oranları ve mesleki ,tanımlayıcı araştırma bildirileri dışında hiç bir bilim adamı bu konuyla uğraşmamıştır.eğer bu alanda bir ilerleme yapılacaksa hepimiz birlikte çalışmalıyız. Antrenörler çalışmalarının bir kısım atletlerin başarılarını büyük ölçüde etkileyen faz oranları üzerinde yoğunlaşmaktadır.Ayrıca gönüllü ,istekli bilim adamlarına ihtiyacımız vardır. Bilim adamları optimal faz oranları hakkında geçmişte yapılan inceleyecek orjinal çözüm getirmeye çalışacaktır(1)
Konuş(landing)
1984 Los Angles Olimpiyatlarında, üç adım atlama yarışmasında hız kaybı üzerine yapılan araştırmada 12 finalistin 6’sının step take-off’unda kaybın, jump take-off fazındaki kayıptan daha az olduğu görülmüştür.
Diğer 6 sında ise bu kayıp step take-off fazında daha fazla olmuştur. yarışın sonucu ayrıca dikkat çekicidir. step take-off'unda kaybı az olanların 5'i ilk 6 sırayı paylaşmıştır. Kısacası en başarılı üç adımcılar step take-offunda az hız kayıp edendirler.(jump take-off unda oranla)
fig(5) atletler için :
tablo 1: hop ve step 'in destek fazından yatay hızdaki göreceli değişiklikler (%9) (miller and hay, 1986).
------------------------------------------------------------------------------------------------------
adım (2) sıçrama(3) teknik
step jump
---------------------------------------------------------------------------------------------------
joyner -11.1 -18,7 -1
conley -13,0 -17,7 -1
connor -13,4 -18,4 1
zou -12,1 -10,8 3
bouscen -13,5 - 14,1 1
banks -9,5 - 13,0 1
agbebaku -18,1 -10,1 3
mccalla -17,4 -12,9 3
tawio -21,2 -10,8 3
herbert -16,0 -16,9 1
badra -16,0 -6,5 3
diallo -15,2 -12,7 3
------------------------------------------------------------------------------------------
1 step kaybı < jump kaybı
2 step kaybı: jump kaybı
3 step kaybı > jump kaybı
--------------------------------------------------------------------------------------------
bulgularımızda sıçrama (jump) ve adım (step) fazının gereklerindeki
farklılıkları yansıttık. bunların birinde sıçramayı azaltan etkenleri en aza indirmek ve yatay hızı devam ettirmek ve
diğerinde sıçrama uzunluğunu artırmaktır. hop fazının sonunda aktif bir basış
ve basıştaki aktifliğin bu amaçlarımızla
elde edilebilir olduğu iddia
ilki tamamıyla son çalışmalara uygundur.ikincisi ise yanlış anlaşılmalara yakındır.antrenörlerin çoğu hop ve step fazının sonunda güçlü ve aktif bir basmayı önerirler
Haya ve ark 16 erkek üç adımcı tarafından kullanılan basış teknikleri üzerine yeni bir çalışmayı henüz bittirmişler ki bu çalışmada (15.5 -17.97 arasında derecelere sahip atletlerin) basışları incelenmiştir. bu çalışmalarla ilgili örnek şekil 7'de görülmektedir.
A) Basma ayağının, ağırlık merkezinin öne doğru yatay hızı
b) Basma ayağının ağırlık merkezinin öne doğru yatay hızı
c) Atletlerin ağırlık merkezinin ile orantılı basma ayağının, ağırlık merkezinin geriye doğru yatay hızı ,
d) Her üç fazda yere basış ile başlayan,basma ayağının kalçadan parmak ucuna yatay mesafesi
Bazı veriler burada görülmektedir.
A) Atletin ağırlık merkezinin yatay hızı bilindiği gibi fazdan faza düşer.
b)ayağın ileri yatay hızı atletin ağırlık merkezinin ileri yatay hızından daha azdır.
bundan bütün fazda aktif basışın kullanıldığı gösterir.gerçektende elde edilen verilerin incelenmesinde her bir fazda aktif basış kullanıldığını görüyoruz.
c) Atletin ağrılık merkezi ile göreceli olarak bacağın geri yatay hız (ki bu tamamiyle aktif bir basışın ne kadar olduğunun en iyi ölçüsüdür). aşırı bir iniş eğilimi gösterir.step fazında görülen (6.4 m/s)değer, hop için verilen (6.4 m/sn) önemli ölçüde azdır
d) Parmak ucu ile kalça arasındaki yatay mesafe step'de hop fazında olduğunda ok daha büyüktür. bu son iki bulguyu göz önüne alırsak daha aktif basışın ,büyük asış aralıkları ile ilgili olduğu ortaya çıkar ve tersine daha uzun olması istenilen mesafe basış hareketinin daha aktif olmasına neden olur.
Bütün bunların sonucu olarak iki şey açık olarak görülebilir.
En iyi üç adımcıların step fazının sonunda engelleyici bir basış kullandıklarını iddia etmekle hata ettiğimiz açıktır. çünkü incelediğimiz yatay hızındaki değişikliklerin şeklini step fazının destek anında az bir kayıp ve jump 'ın destek anında büyük bit kayıp olmakla hataya düştü ki ,bunlar hop'un sonunda aktif bir basış ve step 'in sonunda engelliyici bir basış gerektirmedi. iyi üç adımcılarda bu hop un sonunda aktif bir basış ve step fazının sonunda daha az aktif bir basışın birleşimi ile başarılıdırlar.
SONUÇ
Üç adım görüldüğü gibi oldukça kompleks bir branş. biomekanikçilerin bu alanda geniş incelemeler yapmasının gereğini kesin ve tam sonuçların elde edilmesinde görüyoruz elde edilen birkaç etkili faktör dışında eksiklikler,tartışmalar, karışıklıkları engellemeye yeterli olacak veriler bulamıyoruz. Örneğin: yazıda bir çok konu uzmanın hop ve step ağırlıklı teknikleri önermelerine karşın en iyi derecelerin jump ağırlıklı teknikleri kullanan sporcular tarafından yapılmış olması, bizleri acaba bu atlayan kişiler uzmanların dediği teknikleri kullansalardı daha başarılı mı olurlardı? görülüyor ki sıkı bir şekilde bip mekanikçi antrenör sporcu işbirliğine gerek vardır bu nedenle sonuç karmaşalarının çözülmesi buna bağlıdır.Daha iyi sonuçlara bu şekilde ulaşılabilir.
Kaynaklar
1 hay, james g.(1990) the biomechonics of triple jump techniques echniques in atletics, keynote symposia,colonge 1990,s296-307
2. boosey, d. triple jump " track and field qeretrly rewiew no :4 s. 14-15 1981
3.ecker t. çeviri: aşçı a. "dünya klasındaki üç adımcıların hop,step jump oranları" atletizm bilim ve spor dergisi no 10 s 17-18 1991
4 ecke.t, hop step and jump ratios in world closs tirple jumping track technique no 9 s. 3127,1987
Yayına Hazırlayan : Cihan
BAKIR